Đèo Pha Đin và con đường kéo pháo trong chiến dịch Điện Biên Phủ

Bộ đội ta kéo pháo vào chiến dịch Điện Biên Phủ. (Ảnh: Bảo tàng Lịch sử quốc gia)

Đèo Pha Đin và con đường kéo pháo bằng tay là những điểm đến đầu tiên của hành trình Điện Biên - nơi chiến công còn mãi. Đèo Pha Đin dài 32 km, thuộc quốc lộ 6, cửa ngõ vào tỉnh Điện Biên. Với độ cao hơn 1.000 m so với mực nước biển, đèo Pha Đin được mệnh danh là một trong "tứ đại đèo" vùng Tây Bắc cùng với đèo Ô Quy Hồ, Khau Phạ và Mã Pì Lèng.

Hơn 60 năm về trước, đèo Pha Đin nằm trong tuyến huyết mạch tiếp vận vũ khí đạn dược và lương thực cho chiến dịch Điện Biên Phủ của bộ đội Việt Nam. Đèo Pha Đin đã ghi dấu chân của 8.000 dân công hỏa tuyến, thanh niên xung phong với hàng nghìn lượt gánh gồng, tải đạn, chở gạo qua đây mỗi ngày, cùng nhiệm vụ bảo đảm thông xe, thông tuyến phục vụ chiến dịch. Đây cũng là tuyến đường hành quân của các lực lượng bộ binh, pháo binh đến chiến dịch Điện Biên Phủ năm xưa.

Ngày nay, đèo Pha Đin đã có một cung đường mới, trải nhựa phẳng phiu, chủ yếu men theo sườn núi. Vẫn là đồi núi trùng điệp cỏ cây xanh tốt, đèo Pha Đin được phủ xanh bởi sắc đào, mận của bà con dân bản sinh sống dưới chân đèo. Một cuộc sống mới, bình yên, đã hiện hữu trên chính cung đường khốc liệt năm xưa.

Trong hệ thống đường kéo pháo bằng sức người chưa từng có trên thế giới, có một quãng đường đặc biệt được làm chỉ trong vòng 20 giờ, với chiều dài 15 km, chạy từ cửa rừng Nà Nhạm, qua đỉnh Pha Sông cao 1.150 m, xuống Bản Tấu, Bản Nghễu. Trên đoạn đường ấy, 5.000 bộ đội công binh Việt Nam đã kéo những khẩu pháo nặng 2,4 tấn hoàn toàn bằng sức người, vượt qua dốc núi cheo leo, đèo cao hiểm trở, vực sâu.

Trên đường kéo pháo, dây tời bị đứt, pháo đang đà lao xuống vực. Anh hùng Tô Vĩnh Diện đã lấy thân mình chèn bánh pháo để rồi 40 khẩu pháo 75mm và súng cối 120mm kịp đồng loạt bắn cấp tập vào cứ điểm Him Lam, mở màn trận Điện Biên Phủ lúc 17 giờ ngày 13/3/1954.