Rừng thiêng và văn hóa giữ rừng của đồng bào M’nông

Từ ngàn đời nay, đối với đồng bào M’nông,rừng có vai trò rất quan trọng trong cuộc sống, cả về vật chất lẫn tinh thần.Ngoài gỗ, củi và những vật liệu khác, rừng còn cung cấp thực phẩm cho đồng bào.Rừng bao bọc, che chở cho con người như vậy, nên đồng bào rất có ý thức bảo vệrừng. Khi vào rừng săn bắn, hái lượm, đồng bào cũng chỉ lấy những thứ cần thiếtvà không chặt cây nhỏ, hái những cây măng nhỏ, hay bắn những con thú còn bé…nên sản vật ở rừng lúc nào cũng có, không bị cạn kiệt. Đặc biệt, có một loạirừng mà đồng bào khai thác rất hạn chế và luôn được bảo vệ rất cẩn thận, đó làrừng thiêng ở các bon làng.

Rừng nguyên sinh ở thác D’raySáp (Krông Nô). Ảnh: Ngọc Tâm

Rừng thiêng là những khoảnh rừng ở đầubon hoặc xung quanh bon làng. Theo quan niệm của người M’nông thì rừng thiênglà nơi trú ngụ của các thần linh. Các vị thần đó đã che chở cho bon làng, giúpcon người, súc vật luôn mạnh khỏe, mùa màng tươi tốt, bội thu. Tuy vậy, rừngthiêng cũng không phải là rừng cấm, vì tất cả mọi thành viên trong bon ai cũngcó thể vào rừng để kiếm củi, hái rau, bẻ măng hay đặt bẫy, săn bắn. Thế nhưng,không ai được tự tiện chặt những cây to ở trong khu rừng này. Luật tục M’nôngqui định, muốn chặt cây phải được sự cho phép của già làng. Trước khi chặt câyphải làm nghi lễ, vật hiến tế là một con gà trống. Trong quá trình chặt câycũng phải hết sức cẩn thận, không được để cây đổ làm gãy những cây lân cận. Aichưa được phép của già làng mà tự tiện chặt cây thì sẽ bị phạt theo luật tục,nặng thì phải cúng trâu, bò dê, nhẹ thì gà để tạ lỗi với các vị thần linh.Ngoài ra, khi đốt rẫy gần rừng thiêng, vô ý bị lan sang cũng sẽ bị phạt. Đặcbiệt, luật tục M’nông còn qui định, người nào thấy rừng cháy mà thờ ơ, khôngdập lửa, hoặc không thông báo kịp thời cho mọi người biết cũng sẽ bị phạt rấtnặng. Rừng thiêng có ý nghĩa như vậy nên hằng năm đồng bào thường tổ chức lễcúng “thần rừng”. Ngày cúng do già làng quyết định, nhưng thường diễn ra vàotháng 3. Địa điểm được chọn để thực hiện lễ cúng là ở bìa rừng và lễ vật thườnglà trâu, bò hoặc dê. Ngày cúng thần, tất cả mọi người trong bon đều phải ngừngmọi việc để tham dự. Đồng bào quan niệm, nếu ai không tới dự lễ cúng này thì sẽbị các vị thần linh quở phạt, năm đó sẽ gặp xui xẻo, người thì bị bệnh tật, cònmùa màng thì thất thu. Vì vậy, khi nghi lễ diễn ra, ai cũng chờ đến lượt đượcgià làng bôi tiết con vật vừa hiến tế lên trán của mình để cầu mong may mắn.

Lễ cúng thần rừng - mộtnghi thức truyền thống của đồng bào M’nông để bảo vệ rừng

Hiện nay, nhiều bon làng của đồng bàoM’nông vẫn còn những khu rừng thiêng, mặc dù diện tích không nhiều. Đơn cử như:rừng thiêng của bon Pi Nao, xã Nhân Đạo (Đắk R’lấp), bon Sar Na, xã Quảng Sơn(Đắk Glong)… Các khu rừng này được bảo vệ tốt nên vẫn còn rất nhiều cây gỗ tovà quí hiếm. Những năm gần đây, ngành văn hóa đã phối hợp với đồng bào khôiphục được Lễ cúng thần rừng theo đúng nghi lễ cổ truyền. Nhiều bon làng kháctrên địa bàn tỉnh cũng đã và đang khôi phục lại các khu rừng thiêng của mìnhcũng như Lễ cúng thần rừng truyền thống. Để giúp đồng bào thực hiện được việcnày, những năm gần đây, Hạt Kiểm lâm các huyện đã thực hiện việc giao khoánrừng phòng hộ cho đồng bào chăm sóc và bảo vệ. Điển hình như Hạt Kiểm lâm huyệnĐắk Glong đã giao hàng nghìn ha rừng cho bà con ở các xã Đắk Ha, Đắk R’măng,Quảng Sơn (Đắk Glong) và xã Đắk Nia (Gia Nghĩa). Dưới sự trông nom cẩn thận củađồng bào, tình trạng phá rừng đã giảm đi rất nhiều. Bên cạnh đó, ngành nôngnghiệp cũng đã triển khai nhiều dự án trồng rừng cho đồng bào trên địa bàn mộtsố huyện, thị xã. Qua đó, một mặt vừa tăng diện tích rừng, mặt khác giúp nhiềuhộ đồng bào có thêm thu nhập, ổn định cuộc sống.

Bài, ảnh:Hoàng Thanh