N’Trang Lơng - Thủ lĩnh trong kháng chiến chống thực dân Pháp trên đất Tây Nguyên

LTS: N’Trang Lơng là người con ưu tú của dân tộc M’nông, có phẩm chất và tài năng, đã tập hợp các dân tộc Tây Nguyên đoàn kết, cùng khởi nghĩa chống thực dân Pháp kéo dài 24 năm, từ năm 1912 đến 1936, làm nên những chiến thắng vang dội, giải phóng nhiều vùng đất rộng lớn trên Tây Nguyên khỏi ách thống trị của thực dân Pháp. Ông hy sinh ngày 25-5-1935 và để lại một di sản tinh thần yêu nước vô giá trong tình cảm của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên cũng như trong cả nước. Hiện ở một số thành phố, thị xã lấy tên ông đặt tên đường và trường học. Năm 1964, tại Hà Nội, Đảng và Nhà nước đã tổ chức trọng thể với những nghi thức cấp quốc gia nhân kỷ niệm về sự kiện khởi nghĩa N’Trang Lơng. Tại tỉnh ta, Thường trực Tỉnh ủy có thông báo số 543-TB/TU ngày 11-7-2007 và UBND tỉnh có Công văn số 1629/UBND-VX ngày 30-7-2007 về việc thống nhất tên gọi danh nhân lịch sử N’Trang Lơng. Trên cơ sở Kết luận số 57-KL/TU ngày 16-7-2010 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy, ngày 20-8-2010 UBND tỉnh Đắk Nông đã có Quyết định số 1264/QĐ-UBND thành lập Ban vận động xây dựng Cụm tượng đài anh hùng N’Trang Lơng và các dân tộc Tây Nguyên (sau đây gọi tắt là Ban vận động). Ban vận động sẽ có trách nhiệm vận động các tổ chức, cá nhân, các nhà hảo tâm, doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh tham gia đóng góp kinh phí xây dựng Cụm tượng đài. Thời gian thực hiện kể từ ngày phát động đến hết năm 2012.

 Để bạn đọc hiểu thêm về vị anh hùng dân tộc N’Trang Lơng, Báo Đắk Nông xin giới thiệu thân thế, sự nghiệp của ông trong cuộc kháng chiến chống Pháp oanh liệt.  

Vài nét về tiểu sử của N’Trang Lơng

N’Trang Lơng sinh năm 1870, tại bon Bu Par (Pu Pơ) thuộc khu vực suối Đắk Dưr, là vị anh hùng dân tộc khởi xướng phong trào đấu tranh chống Pháp trên cao nguyên M’nông (gồm Đắk Nông, một phần địa giới phía Bắc tỉnh Bình Phước và Đông bắc Campuchia ngày nay). Người đã làm nên nhiều kỳ tích lịch sử trong công cuộc đấu tranh chống Pháp, bảo vệ quê hương vào những năm đầu thế kỷ XX.

Hầu hết các dân tộc Tây Nguyên, đặc biệt là đồng bào M’nông từ nam nữ, trẻ già ai cũng tôn kính, biết ơn vị anh hùng dân tộc N’Trang Lơng hay Ama N’Trang Lơng… (theo đồng bào Tây Nguyên, chữ Bơ, M’bâ hay Ama đều có nghĩa là cha; N’Trang nghĩa là trong sáng, tài giỏi, anh hùng,… Lơng là tên của ông). Căn cứ sử liệu địa phương cho biết: N’Trang Lơng là người tài cao, đức rộng. Ông có nhiều nương rẫy lại biết tính toán làm ăn nên đến mùa thu được nhiều lúa, ngô; nuôi được nhiều trâu, bò, heo, gà… Vì vậy, N’Trang Lơng trở thành người giàu có nhất trong vùng, khắp cao nguyên M’nông ai ai cũng biết. Ông được đánh giá là người bậc nhất trong bon bởi ngoài tài giỏi, giàu có, ông còn giàu lòng thương người, hướng dẫn đồng bào trong làng ngoài bon những kinh nghiệm săn bắt, chăn nuôi, trồng trọt, sẵn sàng giúp đỡ nhiều người, nhiều bon nghèo khó khi hoạn nạn, mất mùa…

Cuộc sống của đồng bào M’nông đang bình yên và hạnh phúc, nhưng rồi tai họa ập đến phá tan mái ấm gia đình ông, cả bon làng chìm trong biển lửa, đói khổ và tang tóc. Mùa khô năm 1910-1911, từ đồn Pu Xara, thực dân Pháp đưa quân xâm lấn, uy hiếp, đốt phá bon Pu Par, vợ (bà Bal) và con gái đầu lòng của ông đều chết thảm dưới bàn tay tàn ác của giặc Pháp. Trước cảnh nợ nước thù nhà, giữa mùa khô sau đó – năm 1912, N’Trang Lơng kêu gọi đồng bào nổi dậy quyết đánh đuổi thực dân Pháp xâm lược, bảo vệ bon làng.

Năm 1933, N’Trang Lơng cùng các thủ lĩnh lập căn cứ kháng chiến trên dãy nâm Nung (Trong ảnh: Du khách về với núi Nâm Nung). Ảnh: Ngọc Tâm

Âm mưu và thủ đoạn của thực dân xâm lược

Những năm cuối thế kỷ XIX, sau khi xâm lược và bình định xong các tỉnh đồng bằng, trung châu, thực dân Pháp tiếp tục thăm dò, mở rộng địa bàn xâm lược lên Tây Nguyên. Thông qua những đoàn truyền giáo, thám hiểm, thực dân Pháp bắt đầu đưa quân viễn chinh lên xâm chiếm vùng đất màu mỡ và hoang sơ này để mở rộng và củng cố bộ máy thống trị trên toàn lãnh thổ Việt Nam.

Sau nhiều lần tiến quân từ đồng bằng lên Cao nguyên M’nông không thành vì gặp sự kháng cự quyết liệt của đồng bào bản địa, tháng 2-1914, Pháp tìm cách tiến vào trung tâm Cao nguyên M’nông bằng con đường Campuchia qua và đã nhanh chóng xây dựng một cơ quan đầu não cai trị tại địa bàn bon Mu Méra do chính Henri Maitre – Trưởng phái bộ khảo sát Đông Cao Miên làm đồn trưởng (nhân dân địa phương thường gọi là đồn Bu Méra, vì được xây dựng ở bon Bu Méra, ngoài tên gọi này đồn còn có tên là Boi Maitre – đồn Mét vì Henri Maitre làm đồn trưởng). Đây là thành công lớn trong đời binh nghiệp của Maitre.

Henri Maitre chọn Bu Méra làm địa điểm đặt đại lí hành chính để áp đặt lên Cao nguyên M’nông – Cao nguyên trung tâm (Plateau Centrel) hay cao nguyên đồng cỏ (Vok Pnom – M’nông) với một thiết chế luật mới, vì từ lâu chính Henri Maitre coi đây là “vùng đất bất phục tùng”, chưa kiểm soát được cả về chính trị lẫn kinh tế. Vùng đất đỏ bazan trù phú này có nhiều lâm sản quý, mỏ quặng, sông, suối, cung cấp nguồn tài nguyên vô tận. Hơn nữa, Cao nguyên M’nông là địa bàn nằm vắt trên đường ranh giới của ba xứ Trung kỳ, Nam Kỳ và Cao Miên, được xem là nóc nhà Nam Đông Dương, thuận lợi cho việc bóc lột, khai thác kinh tế và đàn áp phong trào đấu tranh của đồng bào bản địa. Bên cạnh đó, địa bàn Bu Méra có vị trị chiến lược cơ động nhất ở Cao nguyên, nằm trên lưu vực suối Đắk Buk So (nay là địa bàn xã Đắk Buk So, huyện Tuy Đức); từ đây có thể tiến hành các cuộc hành quân lên Bắc Cao nguyên và xuống vùng Đông Nam bộ, vùng đồng bào X’tiêng, Mạ, K’ho… Địa bàn này cũng rất thuận lợi trong việc đi lại giữa hai lưu vực sông Đồng Nai và sông Bé; đất đai màu mỡ, dân số tương đối đông, kinh tế khá giả, là cơ hội để cho chúng bắt bớ, thu nạp binh lính và vơ vét của cải đồng bào ở vùng này.