Dân ca M’nông giàu chất trữ tình

Dân ca M’nông có nhiều thể loại như: hátru con, hát đồng dao, hát kể, hát khóc, hát khấn thần, hát giao duyên… Về cáchthể hiện thì có 2 hình thức diễn xướng là độc diễn (hát một người) và hát đốiđáp: giao duyên nam nữ hoặc những người lớn tuổi với nhau.

Hát ru con có cung bậc âm thanh trầm, đềuđặn, sâu lắng của người bà ru cháu, mẹ ru con, chị ru em… khiến em bé dễ đi vàogiấc ngủ. Thậm chí, ngay cả khi địu con trên đường lên nương, hay đang lao độngsản xuất, phụ nữ M’nông cũng thường hay ru con. Hầu hết những bài hát ru đều cónội dung nói về nhận thức, ước mơ, hoài bão của các bà, các mẹ, các chị vềcháu, con, em mình. Bài hát ru “Đi rừng” là cả bức tranh sinh động về núi rừng,ước mơ, hoài bão về đứa con sau này khỏe mạnh: “Em ta ơi, mau cao lớn nhé – Emta ơi, cầm rổ xúc cá – Em ta ơi, cầm nỏ bắn sóc”. Với nội dung đó và giai điệusâu lắng, có lẽ em bé sẽ được chắp thêm đôi cánh ước mơ, ngay từ khi tuổi cònthơ.

Hát kể là hình thức tự sự với nội dung kểlại cuộc sống, qua đó bộc lộ tâm tư tình cảm của con người. Hát kể thường đượcđồng bào M’nông sử dụng để trao đổi chuyện trò, tâm sự với nhau trong dịp lễhội hay lâu ngày mới gặp nhau. Đặc biệt, trong những lúc rảnh rỗi, những đêmgiá lạnh quây quần bên bếp lửa, hay trong lễ hội nào đó, bà con hát kể sử thi(ót n’rông). Nội dung hát kể vừa hiện thực vừa kỳ ảo, được thể hiện bằng ngônngữ có vần điệu, nhịp nhàng, nhiều hình ảnh, hình tượng và có tính xúc cảm cao.Nhiều khi hát kể sử thi còn có một số yếu tố ngoài ngôn ngữ như cử chỉ, nétmặt, hành động của người kể để diễn tả nhân vật. Còn đối với những bài có nộidung về hiện thực đời sống thì ngôn ngữ thường mang đậm tính khẩu ngữ hàngngày, nhưng ngắn gọn, súc tích, ý nghĩa, lời gọn và ý hay. Chẳng hạn như bài“Mong gặp người yêu”. “Xa cách nay đã lâu lắm rồi – Xa cách nhau đã lâu chờtheo vầng trăng – Lúa tốt nay đã mục ra – Chắc người ta đã bỏ mình thật rồi…”.

Hát đối đáp trong đám cưới theo phong tục M’nông ở bon Srê Ú

Hát đối đáp là hình thức hát dân gian củanhiều người chia làm hai nhóm để hát thi với nhau. Hát đối đáp thường có sẵnbài để hát. Tuy nhiên, trong quá trình hát, người hát còn ngẫu hứng thể hiệntâm tư tình cảm của mình bằng việc thêm vào những lời ca mới. Nội dung hát đốiđáp thường nói về cảnh quan thiên nhiên, về tình yêu quê hương, lứa đôi. Về hátđối đáp thì hình thức phổ biến nhất là hát giao duyên nam nữ. Đó là những khúcca tâm tình cháy bỏng, khát vọng tình yêu hạnh phúc lứa đôi của những chàngtrai, cô gái yêu nhau muốn được thành vợ, thành chồng. Đơn cử như bài “Hát cầuhôn”: “Ta đi hái quả gặp nhau ở đây – Ta đi bắn chim cu gặp nhau ở đây – Anhnhìn em đẹp như chiếc tỏ hoa – Được sống bên em anh không dám hờn”.

Thể loại hát phổ biến nữa là hát khóc.Nội dung của hát khóc chủ yếu thể hiện sự thương tiếc về người đã mất, hoặc contrâu sắp chết trong lễ hội. Hát khóc thường có giọng ai oán sầu não khiến ngườinghe phải buồn theo. Hát khóc trong đám tang thường kể về số phận người đã mấtvà những công trạng của họ đối với người còn sống trong gia đình và cầu mongcho người chết siêu thoát. Bài hát khóc người chết sau đây nghe thật ai oán:“Măng người bẻ vỏ còn chất đống – Nước người tát hố vực còn cạn – Bầu ngườitrồng nay vẫn có trái – Người làm nhà chúng tôi đang ở – Nếu ngủ say hãy thứcdậy đi – Nếu ngủ say hãy tỉnh giấc đi”. Ở bài hát khóc này, hình thức lặp từ,lặp ngữ đã có tác dụng rất lớn trong việc khắc sâu công trạng của người đã chếtvà qua đó cũng bày tỏ được lòng tiếc thương vô hạn của mọi người trong giađình, bon làng.

Sắp tới đây, tỉnh ta sẽ đăng cai tổ chứcLiên hoan dân ca Việt Nam lần thứ IV khu vực Tây Nguyên và tỉnh Bình Phước. Đâysẽ là cơ hội để các nghệ nhân trên địa bàn có dịp trổ tài, thể hiện bản sắc dântộc mình qua làn điệu dân ca. Hội thi hứa hẹn sẽ là một ngày hội dân ca rự rỡsắc màu.

Bài, ảnh:Hoàng Thanh